کلیسای چورا

استانبول از دیرباز به‌عنوان شهری شناخته می‌شود که دارای ثروت‌های فرهنگی عظیمی متعلق به دوران باستان است؛ اما علاوه بر مکان‌های آشکار در این شهر قدیمی، جواهری وجود دارد که به‌ندرت مورد توجه قرار می‌گیرد؛ کلیسای چورا یا موزه کاریه یکی از جاهای دیدنی استانبول محسوب می‌شود که دیوارهای آن با هنر دوران بیزانس و نقاشی‌های مذهبی متعلق به همان دوره تزیین شده است.به‌جرئت می‌توان گفت که نقاشی‌های کلیسای چورا در سراسر جهان نمونه‌ای ندارند و منحصر‌به‌فرد هستند. با وجود آسیب‌های ناشی از زلزله سال ۱۸۹۴ میلادی هنوز هم می‌توان موزاییک‌هایی درون این کلیسا پیدا کرد که با رنگ‌های غنی خودنمایی می‌کنند. خانه‌های چوبی بازسازی شده اطراف بنای کلیسا و سرو قهوه و چای فضایی آرام به دور از شلوغی‌های شهر را برای بازدیدکنندگان فراهم می‌آورند.

کلیسای چورا کجاست؟

عمر قدیمی‌ترین بخش‌های بنای کلیسای چورا به قرن چهارم میلادی و سال‌های ۵۲۷ تا ۵۶۵ در دوره امپراتوری روم شرقی می‌رسد. موزه کاریه یا کلیسا چورا بر فراز تپه‌های گلدن هورن و در جنوب خلیج شاخه طلایی واقع شده است. این کلیسا در محله ادیرنکاپی در شمال منطقه فاتح و در فاصله پنج کیلومتری از شمال غربی محله سلطان احمد استانبول قرار دارد. کلیسا چورا با میدان تکسیم هفت کیلومتر (۱۴ دقیقه)، با محله رنگارنگ بالات یک کیلومتر (پنج دقیقه) و با خلیج شاخ طلایی ۲٫۵ کیلومتر (هفت دقیقه) فاصله دارد. این کلیسا در فاصله ۱۲ کیلومتری فرودگاه آتاتورک و ۳۰ کیلومتری فرودگاه استانبول واقع شده است.

مسیر دسترسی به کلیسا چورا

می‌توان با توجه به موقعیت مکانی خود در استانبول، به‌شکل‌های مختلف به موزه کاریه یا کلیسای چورا رفت. استانبول به دو بخش اروپایی و آسیایی تقسیم می‌شود و در صورت حضور در بخش آسیایی استانبول، می‌توان با استفاده از مترو خود را به ایستگاه ادیرنکاپور رساند و پس از پیاده شدن در این ایستگاه، به‌سمت کلیسای چورا پیاده‌روی کرد. علاوه بر این، می‌توان برای دسترسی به کلیسای چورا از بخش‌های مختلف شهر، از اتوبوس استفاده کرد؛ بی‌شک اتوبوس‌های زیادی به‌چشم می‌خورد که از میدان تکسیم، کاخ توپکاپی، لاونت، قاضی‌کوی، میدان بیازیت و مجیدیه‌کوی به مقصد ادیرنه کاپی بروند. با مراجعه به وب‌سایت عمومی شهرداری استانبول (www.iett.istanbul/en/main/hatla)، امکان دسترسی به مسیرها، ایستگاه‌ها و جدول زمانی حرکت اتوبوس‌ها میسر خواهد شد.

معماری کلیسای چورا

کلیسای چورا یا موزه کاریه بعد از بنای ایاصوفیه یکی از مهم‌ترین بناهای متعلق به دوره بیزانسی استانبول است. دیوارهای داخلی این بنا با نقاشی‌های دیواری و موزاییک‌های آبرنگی قرن چهاردهم تزیین شده‌اند. به‌علاوه صحنه‌هایی از زندگی مسیح و مریم باکره با رنگ‌هایی درخشان در این دیوارها به تصویر کشیده شده‌اند. این نقاشی‌ها و موزاییک‌ها از خیره‌کننده‌ترین نمونه‌های آخرین دوره هنر بیزانس و نمادی از پویایی آن محسوب می‌شوند. معماری بیزانس اولیه در اصل ادامه معماری رومی بود و نمونه‌های اصلی و نخستین آن را می‌توان در راونا (یکی از شهرهای شمالی ایتالیا) و قسطنطنیه همچون کلیسا سنت سوفیا، سنت ایرنه و سنت سرگیوس یا ساختارهای سکولاری همچون دیوارهای قسطنطنیه یا آب‌انبار باسیلکا پیدا کرد.

در گذر زمان به‌تدریج سبکی به وجود آمد که بیشتر تحت‌تاثیر معماری شرق نزدیک بود و از طرح صلیب یونانی برای معماری کلیسا استفاده شد که امروز نیز بیشتر پابرجا است. در واقع نمایی که ما امروز از کلیسای چورا می‌بینیم به سال ۱۰۷۷ میلادی برمی‌گردد که کلیسا به‌شکل صلیبی بازسازی شده است. در سیر تحولی، این سبک آجرها جایگزین سنگ‌ها و موزاییک‌ها جایگزین تزیینات و حکاکی‌ها شدند و گنبدها ساختار پیچیده‌تری پیدا کردند. برای نمونه در بالای درب اصلی کلیسا چورا موزاییک‌کاری‌های بسیار ارزشمندی از حضرت مسیح و حواریون خودنمایی می‌کنند.درب اصلی کلیسا چورا در سمت غربی بنا قرار دارد.

با ورود به بنا از هشتی (آستانه یا فضای ورودی هر ساختمان) خارجی عبور می‌کنید که به هشتی داخلی و سرای اصلی منتهی می‌شود. از همان آغاز نقاشی‌های آبرنگی و موزاییک‌کاری‌ها شما را تحت‌تاثیر قرار خواهند داد. در هشتی داخلی، دری وجود دارد که شما را به کلیسای کوچکی هدایت خواهد کرد؛ جایی که مقبره‌های کوچک و بزرگی در آن قرار گرفته است.کلیسای چورا دارای ۶ گنبد است که دو گنبد آن در هشتی‌های داخلی  و یک گنبد دیگر در کلیسای کوچک و سه گنبد در ساختمان اصلی قرار دارند. بزرگ‌ترین گنبد که در سرای اصلی قرار دارد دارای قطری برابر با هفت متر است.بنای کلیسای چورا از بخش‌های مختلفی همچون محوطه اصلی (nave)، کلیسای کوچک و هشتی‌های (narthex) کوچک و بزرگ در محوطه داخلی و خارجی تشکیل شده است. بنای دو طبقه‌ای (nnex) نیز در ضلع شمالی به چشم می‌خورد که در دوره‌های تاریخی بعدی به مجموعه اضافه شده است.

بخش های مختلف کلیسای چورا

هشتی های داخلی و خارجی کلیسا چورا

درب ورودی کلیسای چورا در سمت غربی بنا، این سازه را به دو هشتی خارجی و داخلی در دو قسمت شمالی و جنوبی تقسیم می‌کند. هشتی خارجی راهرویی ۲۳ متری است که در ابتدای ورود به کلیسا با آن روبه‌رو خواهید شد و امتداد آن به هشتی داخلی متصل می‌شود؛ با رفتن به بخش شرقی آن می‌توانید از هشتی داخلی نیز دیدن کنید. با ورود به بنا و هشتی خارجی شما با موزاییک‌کاری‌های درخشانی روبه‌رو خواهید شد که داستان‌های رویای یوسف و سفر به بیت لحم، ثبت نام برای مالیات، برده شدن مسیح برای عید فصح به اورشلیم، ولادت حضرت مسیح (ع)، بازگشت خانواده مقدس از مصر، غسل تعمید عیسی، وسوسه مسیح، معجزه در کانا، قتل عام بی‌گناهان و شفای فلج در کفرناحوم توسط مسیح و سه مجوس در برابر پادشاه هرود را روایت می‌کنند.

هشتی داخلی نیز با پهنای چهار متر و طولی در حدود ۱۸ متر هر چند کوچک‌تر، اما با نقاشی‌هایی چون شفای یک مرد نابینا توسط مسیح، بشارت به باکره، رد پیشنهادهای یواخیم، هفت قدم اول باکره، شجره نامه مسیح، میلاد حضرت مریم، داستان هفت قدم مقدس مادر مسیح، رساندن غذا به مریم مقدس توسط فرشتگان الهی، ستایش پروردگار توسط مریم مقدس و معجزات مسیح میزبان بازدیدکنندگان است.هشتی داخلی به دو در منتهی می‌شود که یکی به سرای اصلی کلیسا و دیگری به کلیسای کوچک باز می‌شود. این هشتی دارای دو گنبد است که یکی در بخشی شمالی و دیگر میان سرای اصلی و کلیسای کوچک قرار دارند.

در هشتی داخلی دو گنبد به چشم می‌خورد. گنبد جنوبی ۳٫۷۴ متر قطر دارد و ۲۴ شیار روی آن قرار گرفته است. بر فراز آن تصویری از مسیح و در شیارها ۳۹ پرتره از اجداد او کشیده شده که نشان‌دهنده شجره‌نامه مسیح است. این شجره‌نامه از آدم آغاز می‌شود. در اطراف گنبد نیز برخی از معجزه‌های مسیح به تصویر کشیده شده‌اند. گنبد شمالی هشتی داخلی نیز با قطر ۳٫۴۷ متر و با دو ردیف شیار پنج پنجره‌ای طراحی شده است. در قله آن تصویر مریم باکره و کودکی مسیح دیده می‌شود و در شیارها اجداد حضرت مریم با شانزده پادشاه خاندان داوود به تصویر کشیده شده‌اند.

سرای اصلی کلیسای چورا

با عبور از هشتی داخلی و دری که به محوطه اصلی کلیسا باز می‌شود سه گنبد دیگر بنای کلیسای چورا قابل‌مشاهده است که یکی از گنبدها از دو تای دیگر بزرگ‌تر  است. گنبدی که در بالای محراب قرار می‌گیرد نیز به‌لحاظ قدمت تاریخی به دوره عثمانی بازمی‌گردد و جایگزین گنبدی شده که بر اثر زلزله فرو‌ریخته است.در سرای اصلی کلیسا موزاییک‌کاری‌های با تصویر حضرت مسیح (ع) و چهره مریم مقدس به چشم می‌خورند. سرای اصلی کلیسا چورا به‌طرز شگفت‌انگیزی ساده است و سکوت و آرامش را نوید می‌دهد؛ گویا می‌خواهد صومعه بودن بنای اصلی را یادآوری کند. محوطه اصلی کلیسا حدود ۱۰ در ۱۵ متر است و کف و دیوارهای آن با سنگ‌های مرمر پوشیده شده است. علاوه بر این با استفاده از سنگ‌های سبز، آبی و زرد و صورتی ظاهری غنی به آن داده شده است؛ سنگ‌هایی که از نقاط مختلف آفریقای جنوبی آورده شده‌اند.

 کلیسای کوچک کلیسای چورا

کلیسای کوچک چورا به موزاییک‌کاری‌های خیره‌کننده و دو لوح از حضرت موسی (ع) شهرت دارد. مضامین نقاشی‌های این بخش قدرت رستگاری مسیح و مریم باکره است که نوید نجات و رهایی را به وفاداران می‌دهد. علاوه بر آن در طاق‌های این بخش، موضوع رستگاری در ترکیب با آخرین داوری یا آمدن دوباره مسیح به تصویر کشیده شده است که در آن مسیح به داوری نشسته است و بر مرگ پیروز می‌شود و صالحان را رستگار می‌کند.در مرکز کلیسای کوچک کلیسای چورا با گنبد بزرگی روبه‌رو خواهید شد که بعد از گنبد اصلی با قطری برابر با ۴٫۵  بزرگ‌ترین گنبد بنا محسوب می‌شود. علاوه بر این، در سرای آن نیز مقبره‌های کوچک و بزرگی قرار گرفته که در اصل محلی برای دفن بنیان‌گذاران این بنا و افراد تاثیرگذار تاریخ بوده‌اند. از سرای کلیسای کوچک برای برگزاری مراسم مرگ و تدفین نیز استفاده می‌شود و این موضوع روی موزاییک‌کاری‌های این بخش با نمایش صحنه‌هایی از رستاخیز و زندگی پس از مرگ منعکس شده است.

بازسازی کلیسا چورا

بازسازی کلیسای چورا در قرن چهاردهم شامل بازسازی گنبد نائوس (naos)، پاستوفوریا (pastophoria)، افزودن بنایی دو طبقه در ضلع شمالی، نرده‌های داخلی و خارجی در غرب و پارکینگ در بخش جنوبی بود. ثابت شده است که تمامی تغییرات در طی یک کمپین بازسازی کلیسای واحد (A church building campaign) صورت گرفت؛ اما بی‌نظمی در طراحی کاملا مشهود و مشخص است. این بازسازی مدت‌ طولانی منجر به سردرگمی دانشمندان و محققان شده بود. در واقع بنای کلیسای چورا بعد از بازسازی فاقد منطق یک‌پارچه معماری بود و اجزای ناهمگون و نامتناسبی در بنا دیده می‌شد. هسته بیزانسی میانی بنای کلیسای چورا و کارکردهای متفاوتی که برای اتاق‌های فرعی در نظر گرفته شده، باعث به خطر افتادن یکپارچگی بنا شده است.

علاوه بر این، تعمیرات و مرمت‌های مرتبط به دوره عثمانی بسیاری از جنبه‌های مهم بنا را تغییر و تحت‌الشعاع قرار داده‌اند؛ به‌طوری که برای تجسم بنایی متعلق به قرن چهاردهم تلاش دوباره‌ای برای مرمت کلیسای چورا لازم است.بارزترین تغییرات بنای کلیسای چورا در سال‌های اخیر اتفاق افتاد. در مرمت سال‌های ۱۸۷۵ تا ۱۸۷۶ خط سقف موج‌دار بیزانسی تغییر کرد. جلوه دیداری این بهبود چیزی جز تغییر آنچه که روزی روحی پویا داشت به چیزی راکد و بی‌جان نبود و بی‌نظمی‌های طرح را برجسته‌تر کرد؛ با این وجود تصاویری از قرن نوزدهم، شامل نقاشی‌های الکساندروس پاساتس و دومنیکو پولگر نشان می‌دهند که سقف با گچ‌بری‌های گلبرکی و دندانه‌دار لبه‌دار شده که با بالا آمدن سقف به‌طور کامل از بین رفته و هموار شده است.

گنبدهای کوچک کلیسای چورا نیز با گچ‌بری‌های دندانه‌دار صدفی پوشیده شده بودند که پس از مرمت جای خود را به گنبدهای به‌ظاهر کلاهکی شکل داده‌اند و گچ‌بری‌ها هموار شده است.کلیسای چورا دارای برج ناقوسی در گوشه غربی بنا بوده که با مناره فعلی جایگزین شده است. اکثر ناقوس‌های به‌جا مانده از دوره بیزانس با توجه به محدودیت‌های ترکیه در استفاده از ناقوس و تبدیل کلیساها به مسجد ناپدید شده‌اند. اگرچه هیچ سندی از ناقوس کلیسای چورا موجود نیست، احتمالا اندازه‌ای قابل‌توجه داشته؛ به‌طوری که تمام محوطه گوشه کلیسا را می‌پوشانده است. طاق‌های اصلی کلیسا در ساخت‌وساز دارای ضخامتی دو برابر بوده‌اند؛ اما ظاهرا این موضوع با توجه به وزن بنا ناکارآمد بوده و منجر شده است تا چند دهه بعد از ساخت اولیه، ستون‌های نگهدارنده طاق‌ها تقویت شوند.