مسجد سلطان احمد
مسجد سلطان احمد، یکی از مشهورترین جاهای دیدنی استانبول است که به‌علت وجود کاشی‌های آبی رنگ در طراحی داخلی به «مسجد آبی» نیز شهرت دارد. این مسجد با معماری جذاب و خیره‌کننده در قلب تاریخی شهر و در نزدیکی دیگر جاذبه‌های تاریخی واقع شده است و بازدید از آن به‌شدت توصیه می‌شود. مسجد سلطان احمد کماکان کاربری خود را حفظ کرده و روزانه میزبان نمازگزاران و مسلمانان بسیاری علاوه بر گردشگران است.مسجد سلطان احمد از زیباترین مساجد جهان به شمار می‌آید و اولین مسجدی است که با ۶ مناره در ترکیه ساخته شد. سالانه میلیون‌ها نفر از این مسجد دیدن می‌کنند؛ مسجدی با قدمت بیش از ۴۰۰ سال که بنای آن دست‌نخورده باقی مانده است. در ادامه با ما همراه باشید تا شما را به حیاط و شبستان مسجد آبی ببریم و شما را غرق در شیشه‌های رنگی پنجره‌ها و کاشی‌کاری‌های بی‌نظیر کنیم.با مینا گلوبال همراه باشید.
مسجد سلطان احمد کجاست؟
مسجد سلطان احمد در منطقه سلطان احمد، قلب تاریخی شهر استانبول قرار دارد؛ منطقه‌ای که در گذشته پایتخت امپراتوری‌های روم شرقی و عثمانی بوده و در یک شبه‌جزیره بر فراز تنگه بسفر تا آسیا واقع شده است. این مسجد که با نام مسجد آبی نیز مشهور است، درست روبه‌روی ایاصوفیه در مرکز شهر قرار دارد و هنر معماری اسلامی را به رخ معماران مسیحی می‌کشد. مسجد سلطان احمد در بخش اروپایی شهر استانبول در منطقه فاتح واقع شده است.فاصله مسجد سلطان احمد تا تنگه بسفر، حدود ۵۱٫۵ کیلومتر (یک ساعت و ۱۵ دقیقه) و تا میدان تکسیم، حدود ۶٫۷ کیلومتر (نیم ساعت) است. این مسجد با فرودگاه آتاتورک استانبول ۱۹ کیلومتر (۳۴ دقیقه) و فرودگاه صبیحه گوکچن استانبول، ۶۴ کیلومتر (یک ساعت و ۱۰ دقیقه) فاصله دارد. مسجد سلطان احمد در نزدیکی دیگر جاذبه‌های مهم استانبول مانند کاخ توپکاپی، آب‌انبار باسیلیکا و موزه باستان‌شناسی واقع شده است.
مسیر دسترسی مسجد سلطان احمد
اگر هتل و محل اقامت شما در منطقه فاتح قرار دارد، برای دسترسی به مسجد سلطان احمد مشکلی نخواهید داشت؛ زیرا مسیر آسانی پیش روی شما است و مسجد را به‌راحتی پیدا خواهید کرد. اگر در دیگر مناطق استانبول اقامت دارید از شبکه حمل و نقل استانبول مانند تراموا (خط T1، کاباتاش به باغجیلار)، قطار کابلی، مترو، اتوبوس (خط TB1 سلطان احمد – دولما باغچه – سلطان احمد و خط TB2 سلطان احمد – چاملیجا – سلطان احمد)، تاکسی عمومی، تاکسی آنلاین و دولموش استفاده کنید.بهتر است بدانید که آسان‌ترین راه برای جابه‌جایی بین سلطان احمد و بیوگلو، استفاده از تراموا است؛ زیرا هر پنج دقیقه یک تراموا از ایستگاه خارج می‌شود. برای پرداخت هزینه‌های تراموا نیز مانند مترو می‌توانید از استانبول کارت و بلیط‌های کاغذی استفاده کنید. اگر در هتل‌های نزدیک میدان تکسیم اقامت دارید، یکی از مسیرهای زیر را برای رسیدن به مسجد سلطان احمد دنبال کنید:
از میدان تکسیم به ایستگاه دانشکده هنر معمار سینان (Fındıklı Mimar Sinan Universitesi) در فاصله ۸۵۰ متری از جنوب شرقی میدان بروید و سوار خط تراموای T1 به‌سمت باغجیلار (Bağcılar) شوید. سپس در ایستگاه سلطان احمد پیاده شوید تا پس از ۲۵۰ متر پیاده‌روی به مسجد سلطان احمد برسید.در فاصله ۱۵۰ متری میدان تکسیم سوار فونیکولار خط F1 به‌سمت کاباتاش (Kabatas) و در پایانه کاباتاش از قطار پیاده شوید. در این ایستگاه پس از ۸۶ متر پیاده‌روی در ایستگاه کاباتاش سوار خط تراموای T1 و در ایستگاه سلطان احمد پیاده شوید. از اینجا تا مسجد سلطان احمد ۲۵۰ متر فاصله دارید.در ایستگاه اتوبوس میدان تکسیم سوار اتوبوس‌های خط ۸۹C استانبول به‌سمت باشاک شهیر (Basaksehir) و در ایستگاه یوسف پاشا (Yusufpasa) پیاده شوید. در این ایستگاه پس از ۱۱۰ متر پیاده‌روی به ایستگاه تراموای یوسف پاشا بروید و سوار قطارهای خط تراموای T1 به‌سمت کاباتاش شوید. مشابه قبل در ایستگاه سلطان احمد پیاده شوید و با ۲۵۰ متر پیاده‌روی به مسجد آبی بروید.در میدان تکسیم سوار مترو خط M2 به‌سمت ینی‌کاپی (Yenikapı) و در ایستگاه وزنه جیلر (Vezneciler) پیاده شوید. از اینجا ۳۰۰ متر پیاده‌روی کنید و به ایستگاه تراموا لاله‌لی (Laleli) بروید. در این ایستگاه سوار تراموای T1 و در ایستگاه سلطان احمد پیاده شوید. مشابه قبل با ۲۵۰ متر پیاده‌روی به مسجد خواهید رسید.
تاریخچه مسجد سلطان احمد
سلطان احمد یکم، چهاردهمین پادشاه عثمانی بود که پس از درگذشت پدرش محمد سوم در سن ۱۳ سالگی در ۲۲ دسامبر ۱۶۰۳ میلادی به حکومت رسید و تا هنگام مرگ در ۲۲ نوامبر ۱۶۱۷ میلادی سلطنت داشت. در زمان حکومت احمد یکم، اوضاع سیاسی کشور در وضعیت بدی به سر می‌برد؛ زیرا ترک‌ها در دو جبهه جنگ با امپراتوری هابسبورگ (Habsburg Monarchy) و امپراتوری صفوی درگیر بودند. سلطان احمیکم با وجود سن پایین، تمام قدرت و درایت خود را به کار گرفت تا قلمرو عثمانیان را حفظ کند. او با امضای یک پیمان با هابسبورگ به جنگ ۱۵ ساله خاتمه داد و ۶ سال بعد نیز معاهده صلحی با امپراتوری صفوی امضا کرد که در آن بخش‌هایی از کشور ایران را به این کشور باز پس داد.سلطان احمد یکم که در جنگ‌ها قوی ظاهر نشده بود، برای به نمایش گذاشتن صلابت و شکوه سلطنت خود در سال ۱۶۰۹ میلادی تصمیم به ساخت اولین مسجد امپراتوری عثمانی گرفت. جالب است بدانید که تا آن زمان، چه خاندان سلطنتی و چه مردم از ایاصوفیه به‌عنوان مسجد اصلی شهر استفاده می‌کردند. قرار بود مسجد سلطان احمد نمادی از قدرت و اعتبار امپراتوری عثمانی باشد و به همین دلیل انتخاب محل ساخت آن از اهمیت بالایی برخوردار بود.
در نهایت مرکز شهر و محل پیشین کاخ اعظم قسطنطنیه برای ساخت مسجد سلطان احمد انتخاب و ساخت این مسجد درست روبه‌روی ایاصوفیه آغاز شد تا تبدیل به رقیبی جدی برای این بنای مشهور شود. مسجد سلطان احمد از سمت جنوب بر خط افق اشراف دارد و بخش‌های بزرگی از ساحل جنوبی آن بر پایه‌ها و طاق‌های کاخ بزرگ قدیمی استوار است. این مسجد در مقابل ایاصوفیه ساخته شد تا نشان دهد که معماران عثمانی و مسلمان می‌توانند رقبای سرسختی برای اجداد مسیحی خود باشند؛ با این وجود، معمار موفق به ساخت گنبد‌هایی بزرگ‌تر از گنبد عمارت ایا صوفیه نشد و به همین دلیل تلاش کرد تا با تنظیم دقیق موقعیت گنبد‌ها، شبه گنبد‌ها و مناره‌ها جلوه‌ای زیبا خلق کند. ابعاد ساختمان مسجد سلطان احمد علی‌رغم تلاش معمار کوچک‌تر از ابعاد ایاصوفیه شد؛ مساله‌ای که سلطان احمد را بسیار خشمگین کرد.
سلطان احمد یکم دستاوردی در جنگ‌ها و غنایم جنگی نداشت؛ به همین دلیل برای تامین هزینه‌های ساخت مسجد مجبور شد تا برخلاف اجداد و سلاطین پیشین خود از گنجینه‌های امپراتوری و خزانه استفاده کند. استفاده از گنجینه‌های خزانه سبب خشم و انتقاد علمای بسیاری در دوره حکومت سلطان احمد شد و بسیاری از تصمیم‌گیری‌های این سلطان زیر سوال رفت. ساخت این مسجد به‌حدی برای سلطان احمد مهم بود که گاهی خود به کمک سازندگان می‌رفت. ساختمان مسجد پادشاه احمد در سال ۱۶۱۶، یک سال قبل از مرگ سلطان احمد به پایان رسید.شاید برایتان جالب باشد که بدانید سلطان احمد یکم پادشاهی دین‌دار بود و اهمیت زیادی به جایگاه اسلام در دربار ترک می‌داد؛ از همین روی در دوران کوتاه پادشاهی خود، فرمان‌های بسیاری برای مرمت آثار مذهبی و ساخت بناهای جدید اسلامی صادر کرد. او در زمان مرگ تنها ۲۷ سال سن داشت و پیکر او به‌همراه همسر و سه پسرش در بیرون مسجد دفن شده است.
مسجد سلطان احمد در گذشته تنها یک مسجد نبود و مرکز اجتماعی شهر قسطنطنیه به شمار می‌آمد. در این مجموعه در گذشته علاوه بر مسجد، ساختمان‌ها و بخش‌های دیگری چون مدرسه و مکتب، غرفه پادشاهی، حمام ترکی، آب‌نما و وضوخانه، بیمارستان و اتاق‌های اجاره‌ای وجود داشت. آشپزخانه و موقت خانه نیز از دیگر بخش‌های این مجموعه بودند. موقت خانه مکانی بود که ستاره‌شناسان در آن گرد هم جمع می‌شدند و زمان‌های دقیق طلوع و غروب و دیگر اوقات مهم در تقویم اسلامی را به دست می‌آوردند. متاسفانه بسیاری از بخش‌های مجموعه مسجد سلطان احمد از جمله آشپزخانه و موقت خانه بعدها در طی قرن نوزدهم نابود شدند. مسجد سلطان احمد اولین بار در سال ۱۸۳۷ بازسازی شد و تا به امروز چند بار مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است. آخرین مرمت سقف مسجد سلطان احمد نیز در زمستان ۲۰۲۰ انجام شده است. تاکنون اشخاص مشهور بسیاری همچون بندیکت شانزدهم، ۲۶۵امین پاپ اعظم و باراک اوباما از مسجد سلطان احمد دیدن کرده‌اند. این مسجد یکی از بزرگترین مساجد ترکیه است و می‌تواند ۱۰ هزار نمازگزار را در خود جای دهد.
معماری مسجد سلطان احمد
مسجد آبی با گنبدهای آبشاری، تقارن دقیق و طاق‌های پی در پی، مناره‌ها و کاشی‌های آبی درون مسجد نقطه اوج معماری عثمانی به شمار می‌آید. طراحی خاص و منحصربه‌فرد این مسجد به‌صورت ترکیبی صورت گرفته است و با یک نگاه می‌توان دریافت که علاوه بر وجود عناصر معماری سنتی اسلامی از طراحی بنایی بیزانسی مانند ایاصوفیه نیز الهام گرفته شده است. مسجد سلطان احمد به‌عنوان چشمگیرترین مسجد تاریخی کشور ترکیه و آخرین مسجد بزرگ دوره کلاسیک شناخته می‌شود.نام «سدفکار آقا محمد بیچاکچو» (Sedefkar Mehmed Agha Biçakçiu) (۱۵۴۰-۱۶۱۷) به‌عنوان معمار عثمانی مسجد سلطان احمد در تاریخ ثبت شده است. او اصالت آلبانیایی داشت. این معمار با بناهای خود در تاریخ استانبول بسیار تاثیرگذار بود؛ به‌طوری که نام میدانی که مسجد سلطان احمد در آن قرار دارد را «سلطان احمد» گذاشتند. این مسجد را می‌توان نقطه اوج آثار این معمار دانست.
«محمد آقا» آخرین شاگرد معمار سینان بود و رسالت خود را با افزودن سبک معماری درخشان و رنگارنگ به ایده‌های هنرمندانه استادش انجام داد. معمار سینان یکی از برترین معمارهای دوره عثمانی و خالق بناهایی چون کاخ توپکاپی، مسجد سلیمانیه، حمام خرم سلطان ایاصوفیه و غیره بود.مسجد سلطان احمد دارای پنج گنبد اصلی، ۶ مناره و هشت گنبد فرعی است و طرح نهایی آن، اوج دو قرن توسعه مسجد عثمانی را به ما نشان می‌دهد. در نگاه اول پنج گنبد اصلی آن به نظر می‌آیند که یکی بزرگ‌تر از بقیه است و با ارتفاع ۳۴ متر درست در مرکز قرار گرفته است. چهار گنبد کوچک‌تر در اطراف گنبد مرکزی قرار دارند و درمجموع شکلی آبشار گونه به بنا می‌دهند.
مصالح به کار رفته در مسجد سلطان احمد
در ساخت مسجد عظیم و باشکوه سلطان احمد از مصالح و سنگ‌های مختلفی از جمله سنگ سماق، گرانیت قرمز، مرمر، سنگ بِرش و … استفاده شده است. دیوارهای مسجد آبی با استفاده از سنگی به نام mold stone ساخته شدند؛ زیرا این سنگ سبک است و به‌راحتی فرآوری می‌شود. این سنگ‌ها را با کشتی به ساحل بسفر در «آهیرکاپی» (Ahirkapı) می‌آوردند و سپس با کالسکه و اسب به محل ساخت مسجد می‌بردند.مرمر سفید از جزیره مرمره ترکیه، سنگ سماق قرمز را از منطقه «میحلیجیک» (Mihalıccık) استان آناتولی و سرب را از اسکوپیه (پایتخت امروزی جمهوری مقدونیه) به استانبول آوردند تا از آن‌ها برای ساخت گنبد مسجد سلطان احمد استفاده کنند.
بخش‌های مختلف مسجد سلطان احمد
ورودی‌های مجموعه سلطان احمد
مسجد سلطان احمد چند ورودی دارد که اصلی‌ترین ورودی آن در قسمت شمال غربی مسجد قرار دارد. اگر قصد دارید از این ورودی به مسجد بروید، دنبال ردیفی از زنجیرهای آهنی در بالای ورودی بگردید. تنها فردی که اجازه داشت سوار بر اسب وارد مسجد سلطان احمد شود، خود سلطان احمد اول بود؛ البته جایگاه امپراتوری، آداب ورود به مسجد و خانه خدا را تغییر نمی‌داد و معمارهای مسجد آبی این زنجیرهای آویزان و آهنی را در قسمت ورودی تعبیه کرده بودند تا سلطان در زمان ورود به مسجد سر خم کند و با تواضع وارد مسجد خدا شود. ورودی اصلی مسجد آبی با عظمت نفس‌گیر و مقرنس‌کاری‌های جذاب طاق ورودی چشم‌ها را مبهوت خود می‌کند. پس از عبور از میان گذرگاه باریک و باشکوه مسجد و طاق بلند به حیاط مسجد سلطان احمد می‌رسیداگر قصد دارید از میدان سلطان احمد (هیپودروم سابق) به مسجد سلطان احمد بروید، سه ورودی مختلف پیش روی شما قرار دارد.
دو دروازه جانبی میدان سلطان احمد دارای سردرهایی باشکوه هستند. به‌غیر از این چهار ورودی، سه درب دیگر در امتداد دیوار شمال شرقی مجموعه سلطان احمد تعبیه شده است. شمالی‌ترین درب بخش شمال شرقی شما را به‌سمت مدرسه قرآنی و مقبره سلطان احمد هدایت می‌کند. این دروازه سوم از بیرون به دیوار محوطه نزدیک است.دو درب دیگر شمال شرقی مجموعه سلطان احمد به مکان دارالفنون، اولین دانشگاه عثمانی راه دارند؛ دانشگاهی که در سال ۱۸۵۴ توسط معمار «فوساتی» (Fossati) ساخته شد. این بنا در سال ۱۸۷۶ توسط پارلمان عثمانی و بعداها توسط وزارت دادگستری تصرف و در سال ۱۹۳۳ در آتش‌سوزی ویران شد. امروزه نیز از مکان آن به‌عنوان یک پارک عمومی نگهداری می‌شود.
حیاط مسجد
یک آب‌خوری ۶ ضلعی و مسقف در میانه حیاط مسجد قرار دارد که از ۶ ستون مرمر ساخته شده است و پیش از هر چیزی توجه را به‌سمت خود جلب می‌کند. این آب‌خوری در گذشته یک سقف گنبدی با طاقی حکاکی شده داشت؛ اما اخیرا آن را با گنبدی ساده و کوچک‌تر تعویض کرده‌اند و امروزه دیگر آبی در این آب‌خوری وجود ندارد. در جلوی آب‌خوری دمی درنگ کنید و به دورتادور حیاط بنگرید.سراسر حیاط مسجد سلطان احمد با رواق‌هایی هم‌شکل و ۲۶ ستون احاطه شده است؛ رواق‌هایی که بر بالای هرکدام گنبدی قرار دارد. اگر کمی بیشتر دقت کنید متوجه خواهید شد که رواق‌ها و گنبدهای بخش متصل به مسجد و ضلع چهارم، کمی مرتفع‌تر و عریض‌تر هستند. ستون‌های طاق و رواق از سنگ مرمر و همچنین سنگ آذرین تراشیده شده‌اند و کف آن نیز با کاشی‌های مرمر سنگ فرش شده است. شیرهای آب و وضوخانه‌ها نیز در دو طرف حیاط مسجد قرار دارند.
مناره‌های مسجد آبی
مسجد سلطان احمد طرح مکعبی شکل دارد. چهار مناره این مسجد در چهار گوشه بنا قرار دارند و دو مناره دیگر در میان آن‌ها دیده می‌شود. هر یک از مناره‌های اطراف گنبد مسجد، ستونی و مدادی شکل هستند و سه بالکن (Serefe) دارند؛ البته این موضوع درباره مناره‌های انتهای حیاط صدق نمی‌کند و روی این دو مناره تنها دو بالکن دیده می‌شوند. دلیل کم بودن تعداد بالکن‌ها در این دو مناره ساده است. موذن مسجد در گذشته مجبور بود روزی پنج بار از این مناره‌ها بالا و پایین برود و به این ترتیب، کاهش تعداد بالکن‌ها، کار او را آسان‌تر می‌کرد.امروزه دیگر برای اذان گفتن، فردی از این پله‌ها استفاده نمی‌کند و یک سیستم صوتی عمومی و باکیفیت جایگزین موذن شده است؛ سیستمی که نوای آن در بخش‌های قدیمی و تاریخی شهر شنیده و توسط مساجد دیگر در نزدیکی منعکس می‌شود. جمعیت زیادی از ترک‌ها و گردشگران هنگام غروب خورشید در پارک رو به مسجد جمع می‌شوند تا صدای اذان را بشنوند؛ در زمان غروب خورشید، مسجد سلطان احمد توسط نورافکن‌های رنگی روشن می‌شود و چشم‌اندازی خلق می‌کند که امکان ندارد از یاد ببرید.
