آب انبار باسیلیکا
باسیلیکا سیسترن یکی از مشهورترین جاهای دیدنی استانبول در قلب شهر است که عنوان بزرگ‌ترین سرداب به‌جا مانده از امپراتوری روم شرقی را به خود اختصاص داده است. این سرداب تاریخی با معماری بی‌نظیر، ستون‌های عظیم و تزیینات چشمگیر در نزدیک دیدنیهای دیگری چون ایاصوفیه، مسجد سلطان احمد و کاخ توپکاپی قرار دارد و هر سال میزبان حداقل سه میلیون گردشگر داخلی و خارجی است.آب‌انبار باسیلیکا سیسترن یکی از غیر منتظره‌ترین و متفاوت‌ترین جاذبه‌های تاریخی استانبول است.در ادامه با میناگلوبال همراه باشید تا شما را با تاریخچه، معماری، امکانات و شرایط بازدید از این آب انبار باسیلیکا تاریخی آشنا کنیم.
سازه‌ای با قدمتی از قرن ششم میلادی که آمیزه‌ای از تاریخ و داستان‌های عاشقانه را به نمایش می‌گذارد. شاید برایتان جالب باشید که بدانید بیش از ۸۰ آب‌انبار زیرزمینی در استانبول وجود دارند؛ اما باسیلیکا سیسترن بزرگ‌ترین آن‌ها است. قدم زدن در دالان‌های نورپردازی شده سرداب باستانی ۱۵۰۰ ساله و گوش سپردن به نوای موسیقی ملایم از لذت‌بخش‌ترین فعالیت‌هایی است که می‌توانید در آب انبار باسیلیکا سیسترن به آن بپردازید.
آب‌انبار باسیلیکا سیسترن کجاست؟
آب‌انبار تاریخی باسیلیکا سیسترن در منطقه سلطان احمد، قلب تاریخی شهر استانبول در کنار موزه و مسجد معروف ایاصوفیه قرار دارد.فاصله آب‌انبار تاریخی باسیلیکا سیسترن تا تنگه بسفر، حدود ۴۴٫۳ کیلومتر (یک ساعت و ۱۵ دقیقه) و تا میدان تکسیم، حدود ۴٫۲ کیلومتر (نیم ساعت) است. این آب‌انبار با فرودگاه آتاتورک استانبول ۲۰٫۳ کیلومتر (نیم ساعت) و فرودگاه صبیحه گوکچن استانبول، ۴۸٫۴ کیلومتر (یک ساعت و ۱۰ دقیقه) فاصله دارد. آب‌انبار تاریخی آب انبار باسیلیکا سیسترن در نزدیکی دیگر جاذبه‌های مهم استانبول مانند کاخ توپکاپی، مسجد آبی و موزه باستان‌شناسی واقع شده است.
مسیر دسترسی آب‌انبار باسیلیکا سیسترن
باسیلیکا سیسترن در مرکز شهر استانبول و محله سلطان احمد قرار دارد و درست روبه‌روی موزه مشهور ایاصوفیه است. پس اگر ابتدا ایاصوفیه را برای بازدید انتخاب کرده‌اید، کافی است به‌سمت جنوب غربی موزه حرکت کنید و تنها با پنج دقیقه پیاده‌روی خود را این آب‌انبار برسانید. دسترسی به باسیلیکا سیسترن بسیار ساده است و شما می‌توانید از هر کجای استانبول با اتوبوس، تاکسی، مترو و دیگر وسایل حمل و نقل شهری به این سرداب تاریخی بی‌نظیر بروید.
بسیاری از گردشگران میدان تکسیم را برای اقامت انتخاب می‌کنند. برای دسترسی به آب انبار باسیلیکا سیسترن از میدان تکسیم، ساده‌ترین راه، استفاده از تراموای استانبول است که نزدیک‌ترین ایستگاه آن به تکسیم، ایستگاه کاباتاش (Kabataş Tramvay) نام دارد. ایستگاه تراموای کاباتاش با میدان تکسیم کمی فاصله دارد و شما می‌توانید این مسیر را با پای پیاده (حدود ۱۲ دقیقه) یا با قطار کابلی (حدود دو تا پنج دقیقه) طی کنید. اگر قصد دارید که سوار قطار کابلی شوید، به ایستگاه قطار کابلی تکسیم بروید و سوار خط F۱ شوید. پس از چند دقیقه در ایستگاه کاباتاش پیاده شوید و یک دقیقه پیاده‌روی کنید تا به ایستگاه تراموای آن برسید. سپس سوار خط T۱ شوید و پس از عبور از هفت ایستگاه، در ایستگاه سلطان احمد پیاده شوید. دو دقیقه دیگر پیاده‌روی کنید تا به باسیلیکا سیسترن برسید.
تاریخچه آب‌انبار باسیلیکا سیسترن
باسیلیکا سیسترن، یک سازه زیرزمینی است که در گذشته بخشی از میدان بزرگ و عمومی شهر قسطنطنیه بود. کنستانین اول در قرن سوم و چهارم میلادی دستور داد تا در زیر کلیسای باسیلیکا استوا (Stoa Basilica)، یک زیرزمین ساخته شود. در واقع این سازه باشکوه پیش از آن که به سرداب کلیسا بدل شود، تنها زیرزمینی ساده بود.قسطنطنیه یا استانبول امروزی از روزگاران دور، شهری مهم برای امپراتوری‌ها و حکومت‌ها بود؛ به همین دلیل، این شهر همواره مورد حمله و تحت محاصره دشمنان قرار می‌گرفت. شاید فرض کنید که باسیلیکا سیسترن با کاربری خود به‌عنوان یک زیرزمین از گزند روزگار و حمله دشمنان در امان بوده و شانس سالم ماندن در تمام تاریخ را داشته است؛ اما اشتباه می‌کنید.
این زیرزمین در شورش نیکا در قرن ششم مورد آسیب‌های بسیاری قرار گرفت؛ شورشی که یکی از فاجعه‌آمیزترین شورش‌های تاریخ قسطنطنیه بود و کشتار و خونریزی بسیاری در پی داشت و در طی آن، بخش قابل‌توجهی از پایتخت امپراتوری روم شرقی و کلیسای باسیلیکا استوا آسیب دید.ژوستینین اول، پادشاه امپراتوری بیزانسی (روم شرقی) و حاکم استانبول، در ۱۵۰۰ سال پیش، پس از تخریب گسترده شهر و زیرزمین کلیسا تشخیص داد که این شهر نیازی ضروری به وجود آب‌انباری بزرگ و دائمی برای تامین آب کاخ امپراتوری و ساختمان‌های اطراف آن در زمان محاصره دشمنان دارد. به این ترتیب آب‌انبار باسیلیکا سیسترن متولد شد. ساخت و گسترش این زیرزمین باشکوه در سال ۵۲۶ میلادی آغاز شد و در سال ۵۶۵ میلادی پایان یافت؛ زمانی که قسطنطنیه به مرکز هنری و تجاری زمان خود در امپراتوری روم شرقی تبدیل شده بود.بر طبق اسناد تاریخی، گفته می‌شود که در ساخت سرداب کلیسا، هزاران اسیر به کار گرفته شدند و پس از تکمیل آن، ترتیبی داده شد تا یک سیستم فیلتر و تصفیه آب نیز در آن قرار بگیرد و زیرزمین ساختمان به آب‌انبار مجموعه بدل شود.
به این ترتیب، باسیلیکا سیسترن در ابتدا آب کاخ اعظم قسطنطنیه (کاخ امپراتوری) و دیگر ساختمان‌های مرکز شهر یا به اصطلاح تپه اول را تامین می‌کرد. قسطنطنیه با نام شهر هفت تپه نیز مشهور است؛ زیرا این شهر در واقع روی هفت تپه مختلف ساخته شده بود. تپه اول، در واقع مرکز شهر بود که امروزه در محدوده منطقه فاتح و محله سلطان احمد استانبول قرار می‌گیرد و همچنان به‌عنوان قلب تپنده شهر شناخته می‌شود.سرداب باسیلیکا سیسترن اهمیت بسیاری به‌عنوان منبع اصلی آب در دوران خشکسالی و کم‌آبی شهر داشت. جالب است بدانید که اهمیت این آب‌انبار تا سال‌ها بعد و قرن پانزدهم میلادی نیز ادامه یافت. پس از فتح قسطنطنیه به دست امپراتوری عثمانی، از آب باسیلیکا سیسترن برای کاخ توپکاپی و محل اقامت امپراتور عثمانی نیز استفاده می‌کردند. البته پس از مدتی در سال ۱۴۵۳، امپراتوران عثمانی که آب روان را ترجیح می‌دادند، دیگر از آب‌انبار باسیلیکا استفاده نکردند و باسیلیکا سیسترن برای مدت‌ها به دست فراموشی سپرده شد.
آب‌انبار باسیلیکا سیسترن چگونه کشف شد؟
استفاده از باسیلیکا سیسترن در امپراتوری عثمانی ادامه نیافت و این سرداب برای مدتی طولانی به دست فراموشی سپرده شد. این بی‌توجهی تا اواسط قرن شانزدهم و سال ۱۵۴۵ میلادی ادامه پیدا کرد؛ زمانی که یک دانشمند و مکان‌نگار فرانسوی به نام «پتروس جولیوس» (P. Gyllius) به فرمان فرانسوای اول، پادشاه وقت فرانسه، به قسطنطنیه رفت تا درباره نسخ خطی و باستانی روم شرقی تحقیق کندوی در حال گشت و گذار در اطراف ایوصوفیه داستان‌هایی درباره یک چاه محلی به نام باسیلیکا سیسترن شنید؛ داستان‌هایی از زبان محلیان که ادعا می‌کردند آب مورد نیاز خود را از زیرزمینی وسیع در همان حوالی با سطل برداشت و گاهی نیز در آن مکان ماهیگیری می‌کنند.
جولیوس با شنیدن روایت‌های محلیان بسیار کنجکاو شد و برای کشف حقیقت، پای به حیاط ساختمان چوبی گذاشت و راه خود را به‌سمت زیرزمین باسیلیکا کج کرد. وی پس از پایین رفتن از پله‌ها با سردابی عظیم و مرمرین با معماری حیرت‌انگیز روبه‌رو شد که با وجود ستون‌های بسیار، او را شگفت‌زده کرد. پتروس جولیوس سوار قایق شد و با مشقت فراوان در سرداب به گردش پرداخت. او اندازه و ابعاد باسیلیکا سیسترن را به دست آورد و تعداد ستون‌ها را نیز یادداشت کرد. وی بعدها این اطلاعات و شگفتی‌ها و زیبایی‌های این سرداب را در سفرنامه خود به چاپ رساند؛ سفرنامه‌ای که بسیاری را تحت‌تاثیر قرار داد و باسیلیکا سیسترن باستانی را به دنیای غرب و کشورهای اروپایی معرفی کرد. با وجود اکتشاف آب انبار باسیلیکا سیسترن، مقامات عثمانی آن را نادیده گرفتند و متاسفانه این آب‌انبار را به محل دفن زباله بدل کردند.
تا به امروز، علاوه بر میلیون‌ها گردشگر، افراد و اشخاص مهمی همچون بیل کلینتون، چهل‌و‌دومین رئیس‌جمهوری ایالات متحده آمریکا، نخست وزیر سابق کشور هلند، لامبرتو دینی از سیاستمداران و وزیر خارجه پیشین ایتالیا، گوران پرسون، نخست وزیر پیشین سوئد، تامس کلستیل، یکی از روسای جمهوری پیشین اتریش و شخصیت معروف جمیز باند در طول فیلمبرداری فیلم «از روسیه با عشق» از آب‌انبار باسیلیکا سیسترن یکی از مهم‌ترین یادگاران قسطنطنیه دیدن کرده‌اند.آب‌انبار باسیلیکا سیسترن لوکیشن فیلمبرداری یکی از فیلم‌های مشهور ران هاوارد به نام «دوزخ» (Inferno) بوده است. این فیلم که فیلمنامه آن از رمان دن براون اقتباس شده است، در سال ۲۰۱۶ با هنرمندی بازیگران بسیاری چون تام هنکس اکران شد.
وجه تسمیه نام آ ب‌انبار باسیلیکا سیسترن
در دوره بیزانس کلیساهای مستطیل شکلی ساخته می‌شدند که درب ورودی آن‌ها با محراب کلیسا در یک محور (محور طولی بنا) قرار می‌گرفت. در آن دوره، این سبک معماری، معماری «باسیلیکایی» نام داشت و کلیسا‌هایی که به این سبک ساخته می‌شدند به «باسیلیکا» مشهور می‌شدند. آب‌انبار بزرگ و تاریخی باسیلیکا سیسترن نیز نام خود را وام‌دار کلیسایی عظیم است که به سبک معماری باسیلیکا ساخته شده بود؛ کلیسایی که در گذشته، روی تپه اول شهر قسطنطنیه قرار داشت.آب انبار باسیلیکا در لغت به‌معنای «محل عبادت» ترجمه می‌شود و در متون تاریخی، به کلیساهای بزرگ امپراتوری روم اشاره دارد. سیسترن نیز به‌معنای آب‌انبار یا سرداب است. به همین دلیل می‌توان باسیلیکا سیسترن را به آب‌انبار کلیسا ترجمه کرد که در واقع با کاربری بنا نیز هم‌خوانی دارد. مردمان بومی استانبول از این بنای باستانی با نام «یرباتان سارایی» که در زبان ترکی به‌معنای «قصر یا سرای غرق شده» است، نیز یاد می‌کنند. آب‌انبار باسیلیکا سیسترن با نام‌های باسیلیکا، سرداب باسیلیکا و آب‌انبار استانبول نیز مشهور است.
معماری آب‌انبار باسیلیکا سیسترن
برای رسیدن به زیرزمین مرموز و مشهور باسیلیکا سیسترن باید از ۵۲ پله سنگی پایین بروید. پس از عبور از پله‌ها با محوطه‌ای وسیع و مخوف روبه‌رو خواهید شد؛ تجربه‌ای که با گردش در میان راهروها و دالان‌ها تکمیل خواهد شد. باسیلیکا سیسترن محدوده‌ای نزدیک به ۸,۹۰۰ متر مربع را به خود اختصاص داده است. این زیرزمین مستطیلی شکل، ۱۴۳ متر طول و ۶۵ متر عرض دارد و درمجموع می‌تواند ۸۰ هزار متر مکعب آب (۱۰۰ هزار تن) را در خود جای دهدوسعت آب‌انبار باسیلیکا سیسترن نزدیک به دو برابر یک زمین فوتبال ارزیابی شده است. در دورتادور سرداب نیز دیواری آجری (آجرهای خشنی) با ضخامت چهار تا پنج متر را می‌بینید که با ملاتی ضدآب پوشانده شده است تا آب در دیوار‌ها نفوذ نکند؛ معماری هوشمندانه‌ای که شگفت‌انگیز است.آب‌انبار باسیلیکا سیسترن مجموعه‌ای از ۳۶۶ ستون مرمرین و مختلف است که وزن سقف بنا را تحمل می‌کنند.
این ستون‌ها، گنبدهایی چلیپایی شکل و طاق‌هایی گرد در سقف خلق کرده‌اند؛ ستون‌هایی که ارتفاع هر یک از آن‌ها به ۹ متر می‌رسد و فاصله هر یک از آن‌ها با دیگری در حدود ۴٫۹ متر (۱۶ فوت) ارزیابی می‌شود. ستون‌های سرداب باسیلیکا سیسترن در ۱۲ ردیف ۲۸ تایی آرایش یافته‌اند. بین ستون‌های مرمرین و بلند سرداب، بیشتر ستون‌ها مزین به سرستون‌هایی با سبک کرنیتی (Corinthian) یا ایونی (Ionic) هستند؛ سبک‌هایی که نوعی شیوه تزئین ستون به شمار می‌آیند و در معماری روم باستان از آن‌ها استفاده بسیاری می‌شده است.آرایش مختلف سرستون‌ها در باسیلیکا سیسترن قابل‌مشاهده است. ستون‌هایی خاص که به شیوه دوریک (Doric)، یکی از دیگر سبک‌های پرکاربرد تزئین سرستون خلق شده‌اند و هیچ‌گونه حکاکی در آن‌ها دیده نمی‌شود.مشهورترین ستون‌های باسیلیکا سیسترن، پایه‌های ستون مدوسا هستند. البته باید بدانید که این ستون‌ها تنها بخش حائز اهمیت این سرداب ۱۵۰۰ ساله نیستند و با کمی دقت می‌توانید ستون‌های زیبای دیگری را نیز در این مجموعه ببینید.
به‌طور مثال، ستونی با طرح‌هایی به‌شکل چشم مرغ در باسیلیکا سیسترن وجود دارند که هر یک با خطوطی اشک مانند، ادامه پیدا می‌کنند. تاریخ‌نگاران بر این باور هستند که طرح این ستون از روی ستون‌های موجود در میدان تئودسیس (Forum of Theodosius) گرفته شده است. طبق برخی اسناد تاریخی گفته می‌شود که اشک‌های روی این ستون، به هزاران اسیری اشاره دارد که در هنگام ساخته شدن باسیلیکا جان خود را از دست دادند.تئودسیس یکی از میادین مشهور قسطنطنیه بود که به فرمان کنستانتین اول، یکی از قدرتمندترین امپراتوران روم شرقی بنا شد. گردشگران امروزه می‌توانند بخشی از ستون‌های اصلی این میدان تاریخی را در میدان بایزید کنونی استانبول ببینند.یکی دیگر از مشخصه‌های معماری باسیلیکا سیسترن این است که به نظر می‌رسد بیشتر ستون‌های سرداب با استفاده از مصالح و بقایای ساختمان‌های تخریب شده زمان خود، ساخته شده‌اند؛ زیرا در احداث هر یک از آن‌ها از مرمرها و گرانیت‌های متفاوتی استفاده شده است. گفته می‌شود این مصالح از بخش‌های مختلفی از زمین‌های امپراتوری به قسطنطنیه آورده شده بودند و حتی بخشی از آن‌ها مربوط به ساختمان تخریب شده ایاصوفیه بوده است.
